Leven met de natuur – maak kennis met de cultuur van de Samen
“De Samen, is dat niet het volk dat we vroeger Lappen noemden? Leven die niet met hun rendieren in Noord-Scandinavië een rondtrekkend bestaan?”
Het stereotype beeld dat we vaak hebben van dit volk dat niet leeft van maar met de natuur. Het woord Lappen wordt in elk geval door de Noorse Samen beschouwd als scheldwoord en zij geven de voorkeur aan ‘Samen’ – hun woord voor ‘mensen’. Overigens leven ze niet alleen in Scandinavië, maar ook op het Kola-schiereiland en zijn er nog maar weinig Samen die een nomadisch bestaan leiden als rendierhouder. Hoe ziet hun leven er vandaag de dag dan wel uit?
Heeft Rudolf wel een gewei?
De meeste Samen leven vandaag de dag net als de overige Scandinaviërs. Werken als bakker, postbode of leraar, wonen in huizen van hout en steen en communiceren via Instagram of Facebook. Slechts een klein deel leeft van de traditionele rendierhouderij. Via het toerisme geven de Samen een kijkje in hun keuken. Zij vertellen over hun bewogen geschiedenis waarin ze minderwaardig werden bevonden aan de Noren en Zweden. Ze laten je kennismaken met de joik, een traditionele muziekvorm waarbij door middel van klanken de essentie van iets of iemand wordt weergegeven. Of je helpt met het voeren van de schichtige rendieren waarvan uitsluitend de vrouwtjes en gecastreerde of jonge mannetjes in de winter een gewei dragen.
Kennismaken met een andere wereld
De verschillende seizoenen en het oerinstinct van de rendieren bepalen al eeuwenlang het dagelijkse leven van de rendierhoudende Samen. Na de lange, donkere winter worden de dagen snel langer en verdwijnt de sneeuw. Van oudsher trokken de Samen rond Pasen naar Kautokeino om de voorjaarstrek van de rendieren voor te bereiden. Tijd voor handel, maar ook voor huwelijken en doop. De komst van de lente wordt gevierd met spectaculaire rendierraces, verkoop van traditioneel Samisch handwerk en concerten waar de melodieuze joik ten gehore wordt gebracht. Op deze dagen wordt de traditionele Samische kleding in voornamelijk rood en blauw trots gedragen.
De moderne rendierhouderij
Rendierhouders die, vaak in familieverband, met elkaar samenwerken, vormen met elkaar een zogeheten siida. Dergelijke siida’s bestaan al eeuwenlang en zijn nodig om al het noodzakelijke werk te kunnen verrichten die de rendierhouderij met zich meebrengt. Alle rendieren zijn gemerkt zodat herkenbaar is van wie welk dier is – maar vrijwel het hele jaar lopen ze vrij in de natuur. Van oudsher kerfde men een bepaald patroon in het oor, tegenwoordig gebruikt men ook computerchips. Enkele keren per jaar drijven de rendierhouders de rendieren in een kraal bijeen. Bijvoorbeeld om de jonge dieren te merken of om de kuddes te scheiden voordat de tweejaarlijkse rendiertrek begint. In het voorjaar vindt deze trek plaats vanuit het binnenland naar de kust en in het najaar andersom. De dieren zoeken instinctief de beste omstandigheden op om te overleven. Kou deert hen niet, en door de sneeuw graven ze naar het door hen begeerde mos. Het hoeden van de rendieren vond vroeger plaats op ski’s en met behulp sledes die door rendieren werden voortgetrokken. Vandaag de dag zijn het vooral sneeuwscooters en soms zelfs helikopters die als hulpmiddel worden ingezet.
Fru Amundsen en de Samische cultuur
Tijdens onze groepsreizen in Noord-Noorwegen vertellen wij uitgebreid over de veelzijdige en interessante Samische geschiedenis en cultuur. Het zal je dan ook niet verbazen dat wij tijdens onze reizen in dit gebied Samen ontmoeten die trots hun cultureel erfgoed met ons delen. We luisteren naar de vaak persoonlijke verhalen, maken even buiten Tromsø een rit met een heuse rendierslede en proeven van de Samische keuken. Op de Vesterålen spreken we een bevlogen rendierhoudster en helpen we bij het voeren van haar dieren. Onze paasreis naar Alta, Kautokeino en Karasjok is een heel bijzondere kennismaking met de cultuur van dit volk dat met veel moeite maar trots haar typische kenmerken heeft bewaard.
Wist je dat de Samen:
- een eigen vlag hebben? Onder meer de zon en de maan komen symbolisch terug in het ontwerp van de vlag.
- een eigen parlement hebben? Het Samisch parlementsgebouw in Noorwegen vind je in Karasjok.
- in 1980 via de Noorse inzending voor het Eurovisie Songfestival protesteerden tegen de aanleg van een stuwdam bij Alta? De weidegronden en gebieden waar de rendieren hun kalveren ter wereld brengen zouden onder water komen te staan.
- dat er in 2008 een indrukwekkende film is uitgebracht rondom het oproer in Kautokeino in 1852? Deze film bevelen wij van harte aan.
De vlag voor alle Samen
Hoe maak je kennis met de Samen met Fru Amundsen?
Veel van onze reizen in het Hoge Noorden van Noorwegen bevatten een bezoek aan een Samische familie of musea waar de Samische cultuur aan bod komt. Zie hiervoor onze reizen naar de Vesterålen, Tromsø, Alta/Gargia/Kautokeino en de Noordkaap. Wij reizen in kleine groepen met maximaal zeven deelnemers naar diverse bestemmingen in Noorwegen. De twee begeleiders van Fru Amundsen vertellen uitgebreid over het land en de cultuur, maar bereiden ook traditioneel Noorse gerechten, husmannskost. We overnachten in authentieke accommodaties zoals een pastorie, een sjøhus of een grote blokhut en zoeken excursies uit die ervoor zorgen dat je Noorwegen op een net even andere manier ontdekt. Over het algemeen zijn de reiskosten, overnachtingen, maaltijden en excursies inbegrepen in de prijs.
Wist je dat in Noorwegen het houden van rendieren is voorbehouden aan de Samen? Dit is een bescherming van hun culturele erfgoed. Meer weten? Reis met ons mee!
In deze Fru Amundsenreis staat de cultuur van de Samen centraal: Samisch Paasfestival